Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenen kıymetli evrak türleri arasında yer alan çek, hukuki niteliği itibariyle ticari iş ve işlemlerde yaygın şekilde kullanılan bir ödeme aracıdır. Uygulamada sıklıkla çeklerin geniş anlamda zayi olması yani yitirilmesi ile karşı karşıya kalınmaktadır. Özellikle ticari hayatta çeklerin kaybolması tarafları oldukça zor durumda bırakmaktadır. Böyle durumlarda, karşımıza çekte hak sahibi olanların başvurabileceği iki temel seçenek çıkmaktadır. Bunlar öncelikle lehtarın ve bazı durumlarda keşideci ve muhatap bankanın başvurabileceği çek iptali davası ile yalnızca keşidecinin başvurabileceği cayma hakkıdır. Bu yolları kısaca açıklamak ve risk değerlendirmesi yapmak gerekirse;
Çekten cayma, keşidecinin doğrudan muhatap bankaya yönelik bir işlemidir ve keşideci tarafından tedavüle çıkarılmış bir çekin ödenmeme talimatını ifade eder. İşbu cayma hakkı yalnızca çeki düzenleyen kişi ( keşideci ) tarafından kullanılmakta olup Türk Ticaret Kanunu madde 799 uyarınca sıkı birtakım şartlara bağlanmıştır. Bu şartlardan en önemlisi de cayma hakkının hüküm doğurabilmesi için ibraz süresinin geçmiş olması gerekliliğidir. Yani kanun keşideciye herhangi bir sebep göstermeden çekten cayma hakkı tanıyor fakat bu hakkının hüküm doğurması için ibraz süresinin geçmesini bekliyor. Bu noktada ibraz süresi içinde çekten caymanın kanunen yasaklanmasının amacı, bir ödeme aracı olarak nitelendirilen çekin ticari hayattaki tedavül güvenliğini sağlamaktır.Özetle ibraz süresi içinde kötü niyetli 3. Kişi çeki bankaya ibraz ederse banka ödeme yapabilir. Kaybolan çek sonrasında sadece bu yola başvurmak oldukça risklidir. Zira, ibraz süresinden önce de kaybolan çeke ilişkin tedbir alınması gerekir ancak bu yol ihtiyaç olunan korumayı sağlamamaktadır. Bu sebeplerle, uygulamada tek başına tam koruma sağlamayan bu yol riskli bulunması sebebiyle çok tercih edilmemektedir.
Çekin kaybolması sonrasında iptalinin dava edilebilmesi için ise davacının senedin kaybolduğu ya da bu durumu öğrenildiği anda çekteki hakkın alacaklısı sıfatını taşıması gerekir. Uygulamada genelde işbu dava lehtarın başvurmakta olduğu bir yol olarak karşımıza çıksa da bazı istisnai durumlarda hak sahibi konumundaki düzenleyen (keşideci) ya da muhatap banka da çek iptal davası açabilmektedir.[1] Kural olarak iptal davasını, çeki düzenleyen değil, hamilin açması gerekir. Bu hususta oldukça çok Yargıtay kararı da mevcuttur.[2] Ancak, çekin düzenleyen tarafça imzalandıktan sonra lehtara verilmeden kaybolma ihtimalinde, çeki düzenleyen de iptal davası açabilmektedir çünkü bu durumda düzenleyenin hem çeke varlık kazandıran iradesi çekte yer almaktadır hem de bir anlamda düzenleyen çekin hamili konumundadır. Ayrıca, hamilin çeki bankaya tahsil cirosuyla devrettiği hallerde ise, banka da çekin iptali için dava açabilir çünkü bankanın hamil ile arasındaki vekâlet ilişkisi bu hakkı doğurmaktadır. Bunlara ek olarak, uygulamada çek defteri ve çekin henüz doldurulmadan kaybolması gibi durumlarla da karşılaşılabilmektedir. Bu gibi hallerde ise çek hesap sahibi durumu ivedilikle muhatap bankayı bilgilendirmeli ve akabinde bahse konu çek iptal davasını açmalıdır.
İptal davası açma yolunun seçilmesiyle birliktevadesi gelmemiş olsa da -ihtiyadi bir tedbir olarak- çeke ilişkin ödeme yasağı konulması talep edilmelidir. Uygulamada mahkemeler tarafından çeke ilişkin ödeme yasağı koymak için çek değerinin %15 oranında teminat talep edilmektedir. Alınacak tedbir kararıyla birlikte ilk aşamada çeke ilişkin risk ortadan kalkacaktır. Dava sonucunda da mahkeme tarafından çekin iptaline karar verildiğinde çek artık resmen iptal edilmiş olacaktır. Dava açılmaya karar verilmesi halinde çekin vade tarihi gelmeden işbu dava açılmalıdır. Vade tarihi geçen çeke ilişkin iptal davası açıldığında ödeme yasağına ilişkin bir tedbir kararı alınması mümkün olmayacak ve dava sonuçlanıp çek iptal edilene kadar risk devam edecektir. Uygulamada çek iptal davası masraflı bir yol olarak gözükse de hak sahibine tam koruma sağlaması sebebiyle çok daha fazla tercih edilmektedir.
Ayrıca belirtmek gerekir ki, hasımsız olarak açılan çek iptal davası sonrasında mahkeme tarafından Ticaret Sicili Gazetesi’nde çekin kayıp olduğuna ilişkin ilanlar yayınlanır. İlandan önce veya sonra iptal kararı verilmedenbahse konu kayıp çek mahkemeye sunulursa ya da sunulmasa bile çeki elinde bulunduran kişi ortaya çıkarsa, dava istirdat davasına dönüşür ve mahkeme tarafından davacıya istirdat davası açması için süre verilir.
[1] Poroy/Tekinalp, Kıymetli Evrak, 20. Bası, N. 538. – Pulaşlı, Kıymetli Evrak Hukukunun Esasları, 3. Bası, N.97[2] T.C. Yargıtay 11.Hukuk Dairesi Esas: 2017/ 2667 Karar: 2018 / 8085 Karar Tarihi:19.12.2018
FAQs
Çek kaybolması durumunda ne yapılır? ›
Kendi iradesi dışında bir takım sebeplerle çek elinden çıkan ve zayi olan kişi asliye ticaret mahkemesine başvurarak kaybolan çek için ödemeden men yasağı alarak iptalini talep eder. Mahkeme ödemeden men yasağı verir, 6 aylık ilan süresi vardır. 3 kere aralıkla Türk Ticaret Sicil gazetesinden ilan yapılır.
Kaybolan çekin iptalini kim isteyebilir? ›Çek iptal davasının yalnızca yetkili hamil tarafından açılabileceği kabul edilmekle birlikte bu kişinin hakkın sahibi yani çekin alacaklısı olması gerekmemektedir. Öyle ki, çeki tahsil cirosu ile devralan kişinin de dava açması mümkündür.
Çeki bankaya kim ibraz edebilir? ›Diğer kıymetli evrak gibi çekteki hak da senetten ayrı olarak dermeyan edilemeyeceği için çekin süresinde muhatap bankaya fiziken ibrazı zorunludur. TTK m. 798 gereğince çekin bir takas odasına ibrazı da ödeme için muhatap bankaya ibraz yerine geçer.
Çek zayi davasını Ciranta açabilir mi? ›Yargıtay kararına konu olayda ciranta, müracaat hakkını elde ettikten sonra çek zıyaa uğramıştır. Ciranta bu durumda zayi olan çeke dayalı alacak hakkını kullanabilmek için iptal davası açabileceği gibi, iptal kararını elde ettikten sonra müracaat borçlularına da başvurabilecektir.
Çekte zamanaşımı süresi ne kadardır? ›Kambiyo senetlerinden sayılan ve uygulamada yoğun biçimde tedavüle sokulan çekte zamanaşımı süresi üç yıldır. Hamil, çek keşidecisine, cirantalara ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma haklarını ibraz süresinin bitiminden itibaren üç yıl geçmeden kullanmak durumundadır.
Çek sahibi çeki iptal edebilir mi? ›Bunun için talep edenin çekin iptalini talep etmekte haklı menfaati bulunmalıdır. 2.Çek üzerinde hak sahibi olan kişinin dava açması gerekmektedir. Kanunen çekin iptalini, çek üzerinde en son hak sahibi olan kişi talep edebilmektedir.
Keşideci çek iptal davası açabilir mi? ›ÇEK İPTALİ DAVASINI KİMLER AÇABİLİR? Çekin iptali davasını açacak kişi yetkili hamildir. Çekin zayi olması halinde, çek üzerinde hak sahibi olan kişi, Asliye Ticaret Mahkemesi'nde hasımsız olarak çek iptal davası açabilecektir. Keşidecinin veya lehtarın çekin iptali davası açması mümkün değildir.
Çekim yazıldı ne yapmalıyım? ›Elinizdeki Çeki Tahsil Etmek
Sonrasında çekin arkasını ad soyad ve imza atarak ciro yapar. Sonra banka kişiye ödemesini yapar. Eğer çeki tahsil ettiğiniz şube çekin düzenlendiği şube ise masraf ödemezsiniz değilse masraf ödemek zorundasınız. Masraf bilgisi ile alakalı bankaların takdirleri söz konudur.
Kıymetli evrakların (dolayısıyla çekin) iptali davasında görevli mahkeme asliye ticaret mahkemesidir. Çekin iptali davasında yetkili mahkeme; ödeme yeri veya hamilin yerleşim yeri mahkemesidir.
Çek ne kadar sürede ibraz edilir? ›Çekte ödemenin gerçekleşebilmesi için hamilin çeki muhataba ibraz etmesi gerekmektedir. Türk Ticaret Kanunu madde 796' ya göre çekte ibraz süreleri: Çek, düzenlendiği yerde ödenecekse on gün. Düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir aydır.
Çek ibraz edilmezse ne olur? ›
İbrazın süresinde yapılmaması halinde meydana gelecek sonuçlar şöyle özetlenebilir: Çekin süresinde ibraz edilmemesi ile birlikte, kambiyo senedi olma vasfı ortadan kalkar. Bu nedenle çeki elinde bulunduran alacaklı çekin ödenmemesi durumunda kambiyo senetlerine özgü takip hakkından mahrum kalır.
Çek cezasından nasıl kurtulurum? ›Dolayısıyla 7226 Sayılı Yasa karşılıksız çek keşide etme suçunun cezasının infazını durdurmakta ve alacaklıya olan borcun belirli taksitlerle ödenmesi halinde cezanın bütün sonuçlarıyla ortadan kalkmasını sağlamaktadır.
Çekin hukuki niteliği nelerdir? ›ÇEKİN TANIMI
Çek kanunen emre yazılı bir kambiyo senedidir. Hukuki niteliği bakımından bir ödeme aracıdır. Çekte kayıtsız şartsız bedelin ödenmesi emri vardır. Muhattap daima bankadır.
Çek yalnızca bir bankaya hitaben yazılabilen kanuni şekil şartlarına tabi, kıymetli evrak sayılan özel bir havale senedidir. Çekin poliçede olduğu gibi nitelikli bir havale olduğu kabul edilmektedir. Çek kanunen emre yazılı senetlerden olması nedeniyle ciro ve zilyetliğin geçirilmesi yoluyla devredilir.
Çek davaları ne kadar sürer? ›Bu rakamın üzeri için, karşılıksız çek suçundan verilen karara tarafların İstinaf ( Bölge Adliye Mahkemesi) yoluna başvurması hakkı vardır. Kararın tebliğinden itibaren 7 gün içinde başvuru yapılır. İstinaf mahkemesinin yoğunluğuna göre sonuçlanması ortalama 2 ay ile 1 yıl arasında olabilir.
Ödenmeyen çeklerin cezası nedir? ›Bu suç kapsamında, her bir çekle ilgili olarak 1500 güne kadar adli para cezasına hükmedilebilir. Adli para cezası tutarı Türk Ceza Kanunu 52. maddesine göre günlük 20 TL'den az, 100 TL'den ise fazla olmamak üzere kişinin ekonomik ve sosyal durumu göz önünde tutularak mahkemece takdir edilir.
Çek için hapis cezası var mı? ›Günü geçmiş, vadesinde ödenmemiş çek borçlarına anayasa kurallarına göre hapis cezası bulunuyor. Borçlu kişi çek borcunu ödeyemediği takdirde öncelikle kişiye 1500 güne kadar adli para cezası veriliyor. Kişi kendisine verilen bu sürede borcunu ödemezse hapis cezasına çevriliyor.
Çekte hapis cezası kalkacak mı? ›Yargıtay'daki iş yükünün azaltılmasına çare arandığı dönemde, 5941 sayılı Çek Kanunu'nda değişiklik yapan 6273 sayılı Kanun yayımlanarak[1] karşılıksız çek düzenleyenlere hapis cezası uygulamasına son verildi. Bundan böyle çeklerin kar- şılıksız çıkması halinde borçlu kişiler hapis cezası tehdidiyle karşılaşmayacaklar.
Karşılıksız çek şikayeti kim yapar? ›Karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu şikayete tabi olup; şikayet hakkı, kişiye sıkı sıkıya bağlı ve devredilemez bir hak olması sebebiyle yalnızca çeki bankaya ibraz eden yetkili hamile tanınmıştır. Hamil, çeki usulüne uygun olarak en son devralan ve elinde bulunduran kimsedir.
Çek şikayet süresi ne zaman başlar? ›Şikâyete tabi suç olan karşılıksız çek düzenleme suçunda, şikâyet hakkı çekin yetkili hamiline ait olup şikâyet süresi çekin bankaya ibraz edildiği günden itibaren üç aydır.
Çek şikayeti nereye yapılır? ›
1-) KARŞILIKSIZ ÇEK KEŞİDE ETME SUÇUNDA ŞİKAYET, SÜRE, GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME: Karşılıksız çek keşide etme suçunda görevli mahkeme, icra ceza mahkemeleridir.
Keşideci borçlu mu? ›Keşideci, lehdar ile aralarında bir poliçe düzenleyerek, lehdara olan borcunu, kendisine önceden borcu olan muhataptan, lehdarın bizzat kendisinin almasını isteyerek, poliçenin bir kredi aracı olma özelliğinden yararlanır. Muhatap ise poliçeyi kabul etmekle asıl borçlu olur. Kabul etmedikçe keşideci asıl borçludur.
Çek nasıl durdurulur? ›Çek, Muhatap Banka, Koruma, Tedbir, İbraz, Hamil, Keşideci, Rıza Dışı Elden Çıkma, Ödemeyi Durdurma, Çekin Arkasını Yazma. Çekte ödemenin mahkeme kararı dışında bir yolla durdurulması ancak “özel ihbar” yoluyla mümkündür. Bu yol TTK'nın 711. maddesinin 3 numaralı bendinde düzenlenmiştir.
Çekten cayma nasıl yapılır? ›Cayma yazılı veya sözlü bir şekilde yapılabilir. Caymanın yazılı olarak yapılması keşidecinin çekten caydığı yolundaki iddiasının ispatında delil teşkil etmesi açısından önem arz etmektedir. Çekten cayma tek taraflı varması gereken bir beyandır ve muhataba ulaşınca hüküm doğuracaktır.
Çek hangi hallerde ödenmez? ›Çekin Muhtemel Ödenmeme Nedenleri:
Aynı şekilde çekin ibraz süresinin geçirilmiş bulunması halinda banka için ödemeden kaçınma nedeni oluşturur. KENDİGELEN, “ibraz edilen çekin sahte ya da tahrif edilmiş olması da banka açısından bir ödemeden kaçınma nedeni, hatta son halde bir zorunluluk oluşturur.”
Yabancı bankalar tarafından konvertibl paralar üzerinden düzenlenmiş döviz çekleri bankamızda tahsil edilebilmektedir. Döviz çekleri muhabir bankalara tahsile gönderilmekte, çek bedeli bankamız hesaplarına alacak kaydedildikten sonra ödemesi gerçekleştirilmektedir.
Çek affı uzatıldı mı? ›Değişiklik Kanunu'nun 16. Maddesine göre, 5941 sayılı Çek Kanunu uyarınca halihazırda uygulanan, ancak 31 Aralık 2021 tarihinde sona erecek olan çek ibraz yasağının süresi 31 Aralık 2023 tarihine kadar uzatılmıştır.
Çek ödeme yasağını kim talep edebilir? ›Çekte Ödeme Yasağı Hükümleri:
Çekte ödeme yasağının alınabilmesi için, hamilin mahkemeden talepte bulunması gerekmektedir.
Davanın Tarafları a. Davalı İstirdat davasında davalı taraf; çeki kötü niyetli olarak veya ağır kusurlu olarak iktisap eden kimsedir. b.
Kaybolan çek defteri için iptal davası açılabilir mi? ›Boş Çekin İptali İçin Dava Açılabilir Mi? Boş çek yaprağı veya çek koçanının kaybolması veya çalınması durumunda çek iptal davası açılamaz. Bu dava ancak ve ancak kıymetli evrak niteliğindeki çek için açılabilir.
Vadesi geçmiş çek kaç gün içinde tahsil edilmeli? ›
- Bir çek, düzenlendiği yerde ödenecekse 10 günde muhatap bankaya ibraz edilmelidir. - Çekin keşide yeri ile ödeme yeri farklı yerlerde ise, ibraz süresi bir aydır. - Çekin keşide yeri ile ödeme yeri farklı kıtalardaki ülkelerde olması halinde, ibraz süresi, üç ay olarak öngörülmüştür.
Çek tazminatı faiz işler mi? ›Karşılıksız kalan çek bedelinin yüzde onu oranındaki tutarı, temerrüt faizi olarak nitelendirmek mümkün değildir22. Gerçekten de çekin karşılıksız kalan kısmının yüzde onunun talep edilebilmesi için hamilin usulüne uygun olarak ibraz ettiği çekin karşılıksız kalması yeterlidir.
Yazdırılmayan çek nasıl tahsil edilir? ›Süresinde muhatap bankaya ibraz edilip arkası yazdırılmayan çek kambiyo vasfını yitirmiş olacağından, kambiyo senetlerine mahsus hacizyolu ile takip yapılamaz. Genel hacizyoluyla takip yapılabilir.
Kaybolan çekin ödemesi nasıl yapılır? ›Vadesi gelmemiş çekin kaybolması durumunda çekin iptali davasıyla birlikte ödeme yasağının (ihtiyati tedbir) talep edilmesi gerekir. İhtiyati tedbir kararı alınabilmesi için mahkeme tarafından çek değerinin %15'i kadar teminat istenmektedir. İhtiyati tedbir kararıyla birlikte risk ortadan kalkacaktır.
Çek yaprağını kaybettim ne yapmalıyım? ›Sonuç olarak boş çek yapraklarının kaybedilmesi, çalınması gibi durumlarda iptal davası açılamaz. Zira bu yapraklar zorunlu unsurları taşımadığından kıymetli evrak niteliğinde değildir. Bu durumda savcılığa ve muhatap bankaya bilgi verilmesi önemlidir.
Çek zayi davası kim açabilir? ›ÇEK İPTALİ DAVASINI KİMLER AÇABİLİR? Çekin iptali davasını açacak kişi yetkili hamildir. Çekin zayi olması halinde, çek üzerinde hak sahibi olan kişi, Asliye Ticaret Mahkemesi'nde hasımsız olarak çek iptal davası açabilecektir. Keşidecinin veya lehtarın çekin iptali davası açması mümkün değildir.
Çalıntı çek nasıl anlaşılır? ›Özellikle yüklü miktarda ödemelerin söz konusu olduğu durumlarda mağduriyet yaşamamak adına sahte çeklere dikkat edilmesi gereklidir. Bir çekin sahte olup olmadığının anlaşılması adına en önemli nokta, üzerinde bulunan hologramdır.