Çek günümüzde sıklıkla kullanılan ödeme araçlarından biridir. Borcunu bu araçla ödemek isteyen kimse, alacaklısı olduğu kişiye borcun ödenmesi için kanunen şartları ve formatı belirlenmiş bir belge düzenler, bu belgeye kıymetli evrak denilmektedir. Alacaklı olan yani kendisine çekin teslim edildiği kişi ise bu belgeyi vadesi geldiğinde bankaya teslim ederek alacağına kavuşabileceği gibi çeki kendi alacaklılarına teslim edip çeki bir ödeme aracı olarak kullanmaya devam da edebilir. Bu sirkülasyonun devam edebilmesi için kanun koyucu çekin iptal edilmesi koşullarını oldukça sıkı şartlara bağlamıştır. Çünkü çek düzenlendikten sonra herhangi bir müdahale olmaksızın ödeme yöntemi olarak görevini yerine getirebilmelidir. Ancak çekin bazen kaybolması ya da kötü niyetli üçüncü kişilerin eline geçmesi halinde iptal edilebilirliğini kabul etmek de hukukun güvenilir bir ticari hayatın devamına katkı sağlaması için gereklidir.
ÇEK HANGİ HALLERDE İPTAL EDİLEBİLİR?
1.Çek zayii olmalıdır.
Öncelikle çekin iptal edilebilmesi için kıymetli evrak niteliği taşıması gerekmektedir. Boş çek yaprakları kıymetli evrak niteliğinde olmadığından çekin mutlaka kanunla belirlenmiş şekilde düzenlenmiş olması gerekir. Düzenlenmiş bir çekin iptal edilebilmesi için ise çekin zayii olması koşulu aranmaktadır. Bir çekin zayii olması; çekin kaybolması, kullanılamaz hale gelmesi, üçüncü kişilerce ele geçirilmesi vb. halleridir. Bu hallerin varlığı halinde çekin iptalini talep eden kişi ticaret mahkemesine başvurarak bu hallerin varlığını kanıtlarsa çekin iptalini sağlayabilir. Ancak çeki her iptal etmek isteyen kişi bu talebinde haklı görülmez. Bunun için talep edenin çekin iptalini talep etmekte haklı menfaati bulunmalıdır.
2.Çek üzerinde hak sahibi olan kişinin dava açması gerekmektedir.
Kanunen çekin iptalini, çek üzerinde en son hak sahibi olan kişi talep edebilmektedir. Çeki düzenleyen kişinin (keşideci) ise çek üzerinde hak sahipliği bulunup bulunmadığı tartışmalı bir konudur. Çünkü çeki düzenleyen kişi, çeki ödeme aracı olarak alacaklısına teslim ettikten sonra kötü niyetli bir biçimde çekin ödenmesini engelleyebilir. Yargıtay tarafından çoğunlukla hak sahibinin haklarının korunması için çeki düzenleyen kişinin iptal davası açamayacağı kabul edilmektedir. Öte yandan, henüz düzenlenmeden kaybolmuş olan çek yaprağı ve/veya çek defteri ise henüz kıymetli evrak niteliği taşımadığından çekin iptali davasına konu edilemez.
Çek üzerinde hakkı bulunan kişi, çeki tahsil etmeye menfaati olan kişi olarak kabul edilmektedir. Yani bu kişi, adına çek düzenlenen ya da düzgün bir ciro silsilesi ile (usulen doğru el değiştirme ile) çekin adına ödenmesini talep edebilecek kişidir.
3.Dava açarken dikkat edilmesi gereken önemli noktalar bulunmaktadır.
Öncelikle iptal davasının kabulü için dava usul şartlarına uygun bir dava dilekçesi hazırlanmalı ve dava açılmalıdır. Bu usuli şartlardan en önemlileri ise görevli ve yetkili mahkemenin tespitidir. Çek iptal davalarına bakmaya görevli mahkeme asliye ticaret mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise çekin ödeneceği yer mahkemesi veya çeki elinde bulunduranın yerleşim yeri mahkemesidir.
Çek eğer kaybolmuş veya çalınmışsa, çekin iptalinin talep edildiği mahkemeden iptal kararı çıkana kadar çekin ödemeden men edilmesini talep etmek de oldukça önemli noktalardan biridir. Çek ödemeden men edilmezse çekin iptalinin talep edildiği zamandan iptaline karar verilene kadar geçecek sürede çeki ele geçiren kişi çeki bozdurabilir.
Bu sebeplerle, dava açarken dikkat edilmesi gereken önemli noktalara uygunluk sağlanabilmesi için bir avukatla çalışmanın gerekliliğini vurgulamak gerekir. Aksi takdirde telafisi mümkün olmayan sonuçlarla karşılaşılması muhtemeldir.
4.Çekin iptal edileceğinin ilan edilmesi gerekir.
Hak sahibi tarafından çekin iptali davası açıldıktan sonra mahkeme, ilan tarihinden itibaren uygun göreceği belli bir süre içerisinde çeki elinde bulunduranın çeki mahkemeye ibraz etmesi gerektiği hakkında bir ilan yayınlanmasına karar verir.
Bu ilanın ardından eğer çek mahkemeye ulaştırılırsa çekin asıl hak sahibinin kim olduğu mahkeme tarafından araştırılır ve elde edilen sonuca göre bir karara varılır. Hak sahibinin araştırılması için mahkeme çek mahkemeye sunulduktan sonra iptal davası açana çekin iadesi talepli bir dava açması için süre verir. Verilen sürede çek iade davası açılmazsa çek, mahkemeye çeki getiren kişiye iade edilir ve varsa çek hakkındaki ödeme yasağı kaldırılır.
İlan süresi boyunca çeki kimse mahkemeye getirmezse çekin, zayii olduğu kanaatine varılarak ilan süresinin sonunda iptaline karar verilebilir.
Çek ticari hayatta en sık kullanılan ödeme araçlarından biri olduğundan çekin iptali davaları da uygulamada sıklıkla karşılaşılan davalardandır. Bu davanın şartları, önemli noktaları ve davanın tarafları üzerinde kısaca durulmuş olup, daha detaylı bilgi için mutlaka bir profesyonelden destek alınmasını önemle tavsiye ederiz.
Av. Sinem İLİKLİ
TARLAN- BAKSI AVUKATLIK BÜROSU
AV. AYLİN TARLAN- AV. DERYA BAKSI